11-06-2025

Terugblik Slotcongres 'Erfgoed Dealproject ‘Watermolenlandschappen en Klimaatadaptatie'

Tijdens het slotcongres lieten we ons inspireren door de verhalen van Joks Janssen en Hans de Mars en volgden we praktische workshops. We smeedden plannen voor een vervolg en intussen werken we alweer druk verder. Hou de socials in de gaten, want in september 2025 lanceren we als eerste vervolgstap: een storymap.

Op excursie met Hans de Mars

naar de Collse watermolen

Daar waar de oliemolen het lijnzaad aan het pletten is. Voert het pad door een klein ‘geriefbos’. In vroeger tijden gebruikt voor dagelijkse behoeften zoals brandhout, gereedschapsstelen, of voor het maken van bezems of hekken.

Het watermolenlandschap is een echt cultuurlandschap, door de mens gevormd en gebruikt.

Joks Janssen over ‘de gist in het deeg’

Met erfgoed als onmisbaar element

Het land staat voor de grote opgave voor de ‘wederombouw’. Met het historisch landschap als richtingwijzer om na te denken over het toekomstig landschap.

Dit vraagt om een radicaal andere aanpak: adaptie aan netwerken en natuur in plaats van een top-down technische aanpak.

Het watermolenlandschap als vector

Presentatie Joks Janssen

7 lessen in te zetten bij klimaatadaptatie

De afgelopen jaren leerden we hoe je heel praktisch erfgoed in kunt zetten voor klimaatadaptatie. Hoe het historische watermolenlandschap benut kan worden om water in droge perioden vast te houden en te bergen bij afvoerpieken.

We werkten samen met partners aan het herstel van drie watermolenlandschappen langs de Dommel.

Het gevarieerde watermolenlandschap biedt niet alleen slimme oplossingen, maar is ook zo indrukwekkend dat het mensen inspireert en verbindt.

Riet Meijer en Wim Haarmann

Hans de Mars over watermolens als dragers van het landschap

De Dommel is geen ‘natuurlijke beek’ al lijkt dat zo. De loop en het landschap zijn door menselijk ingrijpen ontstaan.

Mensen bouwden watermolens en dat beïnvloedde het waterpeil sterk. Rondom de molens vormde zich het watermolenlandschap. Vol broekbos, zeggemoeras en vochtig hooiland.

Het watermolenlandschap functioneert als een spons. Herstel van deze sponswerking helpt om gevolgen van klimaatverandering te compenseren.

Praktische handvatten voor planvorming: het watermolenpaspoort, de Historisch Ecohydrologische Watersysteemvisie, het Cascade-model en het veldatelier.

Presentatie Hans de Mars

De workshops

Benut de keukentafel als werkplaats

Thijmen van Heerde en Hein Elemans vertellen over het plan om water vast te gaan houden bij de Spoordonkse molen. Het gebied zou daardoor natter worden, terwijl omwonenden bij overvloedige regenval het water nu in de kelders hebben staan. Dat vraagt om een goed gesprek….

Bouw een coalitie met de mensen uit de omgeving, maak ze onderdeel van je project.

Het landschap als belevenis

Pascale van Deuren vraagt ons hoe je van wandelen een totaalbeleving kunt maken.

Ondernemers langs de wandelroute bieden speciale duurzame producten aan verbonden aan de watermolen.

Biedt kleine herinneringen aan, die later een verhaal worden. “Weet je nog bij die watermolen, daar…”

Ontdek oude watermolenlandschappen

Menne Kosian laat ons online zoeken op historische kaarten naar ‘heerlijkheden’.

De heer van een heerlijkheid had vele rechten: molenrechten, visrechten, jachtrechten en het recht op delen van de opbrengst van het land. De heer keek integraal. Hij ging zijn rechten niet tegen elkaar uitspelen. Landbouw, jacht, visserij, bewoning, houtproductie, energie en drinkwater vormden een eenheid en mochten elkaar niet dwarszitten.

De integrale blik van vroeger als inspiratiebron voor de opgaven van nu.

Flexibel peilbeheer met molen- en stuwrechten

Hans Koekkoek neemt ons mee naar een ogenschijnlijk eenvoudig project: de vervanging van een stuw/ontlastsluis bij een watermolen.

Alleen werd het al snel complex. Want hoe kan het watermolenlandschap functioneren als buffer en doorgang, kan de molen blijven malen en kunnen de vissen passeren?

Het nieuwe molenpeilbesluit bevat niet een maximumpeil, maar een streefpeil en een minimumpeil.

Slot

Het project Watermolenlandschappen werd getrokken door Molenstichting Noord-Brabant, die samen met de provincie Noord-Brabant en Waterschap De Dommel initiatief nam. Ondersteund door tal van regionale koepelorganisaties en partners en mede mogelijk gemaakt door de Erfgoed Deal. Het is onderdeel van de uitvoeringsagenda's van het Van Gogh Nationaal Park en van Natuurgrenspark de Groote Heide.